mercredi 9 septembre 2015

Terminus van onze Elbefietstocht: Dresden



Op onze Elbefietstocht spoorden wij terug van Maagdenburg naar Dresden. Eigenlijk gaat deze blog maar over één monument: de Frauenkirche. Op het einde vertel ik nog iets over een uniek natuurlandschap in de omgeving van Dresden: de Bastei.
Dresden is op het einde van de oorlog het slachtoffer geweest van een vreselijk bombardement. Als men al vragen kan stellen over de Brits- Amerikaanse strategische bombardementen, dan zeker over dat van Dresden. Het boek Der Brandt van Georg Friedrich gaat daarover. Men is het trouwens nog altijd niet eens over het aantal doden: de nazipropaganda sprak van 200.000 doden. Een onderzoekscommissie van de DDR kwam uit op 35000. Een nieuwe commissie klopte af op 27.000 in 2010.
Na de oorlog is er heel wat debat geweest over wat men met de historische binnenstad zou doen: heropbouwen of afbreken. Maar in 1966 werd besloten de ruines van de Frauenkirche te behouden als een monument.Daar werd ieder jaar op de verjaardag van het grootste bombardement op Dresden een stille wake gehouden waar duizenden mensen aan deelnamen. Deze wake groeit uit tot een protestmanifestatie voor de hereniging.
Na de Wende werd besloten die kerk terug op te bouwen. En sindsdien is deze kerk een splijtzwam. De stille vredeswake is vervangen door een confrontatie tussen 200 rechtsen en 2000 antifa. Hierbij de geschiedenis van deze unieke kerk.

De Frauenkirche : protestants?

De Frauenkirche werd gebouwd door de lutherse gemeenschap, ofschoon de keurvorst van Saksen, August der Starke, katholiek was. Op zichzelf dus een symbool van religieuze verdraagzaamheid. De Lutheranen hebben alles zelf gefinancierd. De bijdrage van de keurvorst beperkte zich tot een gift van 28.000 Talers, geld dat eigenlijk was ingezameld voor de huisvesting van de Salzburgse Protestantse vluchtelingen. Zo ziet men dat de vluchtelingencrisissen van alle tijden zijn. En Pruisen is onder andere daardoor groot geworden. De koning van Pruisen had zich vrijgeviger getoond tegenover die vluchtelingen en zij waren verder naar Pruisen getrokken.
De Frauenkirche refereert naar Onze Lieve Vrouw. Ja maar, de protestanten vereren toch OLV niet? Inderdaad, maar de kerk die vroeger op die plaats stond heette zo en de naam is overgegaan op de nieuwe kerk.

Een architectuur voor de protestantse liturgie

Rond 1700 gaf Leonhard Christoph Sturm de protestantse kerkenbouw een nieuwe richting. Hij ontwierp de eerste kerken met balkons in een halfrond. Voor hem moest men «in een gegeven ruimte het maximum aan toehoorders kunnen plaatsen die het recht hebben alles goed te zien en te horen, en tezelfdertijd de klasse- en fortuinverschillen te respecteren ». Deze principes zijn magistraal toegepast in Dresden.
De centrale structuur past natuurlijk wonderwel in het protestantse geloofsprincipe dat God onder de mensen is. De protestantse eredienst met prediking en samenzang vraagt het samenkomen van de gemeenschap in een centrale ruimte en het samenbrengen van preekstoel, de doopvont en orgel rond een altaar dat eigenlijk een toneeldecor is. In die periode was het koor en altaar van de katholieke kerken afgesloten van de ruimte voor de gelovigen door een koorgestoelte, zoals trouwens bij de orthodoxen nog altijd de regel is. De Jezuïeten zijn bepaalde aspecten van de protestantse kerkarchitectuur gaan kopiëren in hun barokkerken. Een halve eeuw later is zelfs de liturgie veranderd in heel de katholieke kerk: de meeste koorgestoelten zijn afgebroken en bevinden zich nu achteraan in de kerk, als ze al niet op het stort zijn beland.
Voor de Frauenkirche is de architectuur ook bepaald door het feit dat men die kerk moest bouwen op de relatief kleine oppervlakte van de oorspronkelijke kerk. De kerk is het werk van de stadsbouwmeester George Bähr.
De eerste steen is gelegd in 1726. Bähr paste meesterlijk de principes van Sturm toe. Zijn kerk is een schoolvoorbeeld van Lutherse kerkenbouw. De eerste indruk als men de kerk binnenstapt is: ik ben in een operagebouw. En dan zijn nog bepaalde aspecten van het oorspronkelijk project van Bähr
afgezwakt: hij plaatste de spreekstoel centraal, maar om akoestische redenen werd een tweede preekstoel opgericht tegen een pijler. De banken van het parterre zijn concentrisch naar het altaar gericht. Aan drie zijden van het gebouw zijn er vijf verdiepingen loges, goed voor twee derde van de plaatsen. De kerk heeft zeven deuren waarvan drie direct naar de balkons leiden. Geen enkele van die deuren is groter dan de andere: iedere gelovige gelijk voor God? Of toch bijna: de eerste galerij was verdeeld in individuele gebedskamers met een venster naar de kerk toe. Bij de wederopbouw heeft men dit detail laten vallen. Die VIP loges waren integraal deel van het businessmodel: de verkoop van de loges moest het gebouw helpen betalen evenals de verkoop van graven in de crypte. De zijtorens zijn eigenlijk de toegangstrappen naar de balkons. De kerk werd ingewijd met een concert door Bach in 1736 . Hij componeerde voor die gelegenheid ‘zur Einweihung der Orgel’.
En hierbij een youtubeopname van een vreselijke klank- en beeldkwaliteit maar die een heel goed zicht geeft op de ruimte van de kerk https://www.youtube.com/watch?v=lpmPrG1Ce2k

De Frauenkirche, een technisch meesterwerk.

De 100 meter hoge koepel, die Steinerne Glocke of de "Stenen Klok", is niet alleen mooi. De koepel is ook een technisch hoogstandje. Bähr had de buitenkoepel oorspronkelijk in hout voorzien, naar het model van Santa Maria della Salute in Venetië. Hij stelde later een goedkopere stenen koepel voor, hoewel velen twijfelden aan de haalbaarheid daarvan. In 1733 begon men met de koepel maar heel snel traden barsten op in de pijlers doordat die het gewicht van die stenen koepel niet konden dragen. Men moest daardoor het plaatsen van de lantaarn bovenaan uitstellen. In feite rust de koepel op de binnenste rij pilaren. Doordat die peilers uit zandsteen niet homogeen waren traden heel snel in de zwakke stukken barsten op. In 1735 al, een jaar na de inhuldiging, moest men al hier en daar de peilers versterken met ijzeren banden, en ringankers inwerken. In 1930 werden opnieuw stalen banden en muurankers ingemetst. In 1938 moest men de peilerfundamenten et de basis van de koepel versterken met een ring in gewapend beton.
Maar het basisontwerp was gezond. Zo gezond dat de kerk bleef staan tijdens het bombardement van 1945. Ze vloog wel in brand door de vonken van de vuurstorm die de stad in de as legde. Toen de zon opkwam en het vuur minderde stond de koepel nog recht. Het is slechts op 15 februari om 10 uur s‘morgens dat de koepel instortte, waarschijnlijk doordat de staalelementen die de zwakke peilers ondersteunden door de hitte hun draagkracht verloren waren. Daardoor is de symboolwaarde van de Frauenkirche zo hoog: ze is ingestort nadat de vuurzee was gaan liggen en de mensen dachten dat ze de orkaan doorstaan hadden.
de zwartgeblakerde stenen zijn oorspronkelijk
De kracht van het ontwerp van Bähr bleek in de heropbouw. Men heeft de stenen uit dezelfde steengroeve gehaald maar iedere steen eerst getest op zijn weerstand. Vervolgens heeft met de stenen op computergestuurde machines in de juiste vorm gekapt. En men heeft de ringvormige stalen versterkingen die in de dertiger jaren waren aangebracht terug aangebracht.
De zwarte stenen die men ziet zijn zwartgeblakerd: Een eerste 600 m³ zijn gerecupereerd in 1948/49 en verder werden bij de wederopbouw uit de ruines zoveel mogelijk stenen gered.

Wederopbouw of niet?

Net zoals overal in de DDR stond bij de wederopbouw van de stad de huisvesting van de mensen centraal. En die uitdaging is gelukt: de laatste oost-duitsers die op de wachtlijst stonden hebben eind 1989 hun appartement gekregen, maar de DDR bestond al niet meer.
Het grote Dresdner Aufbauplan van 1946 voorzag de wederopbouw van de Frauenkirche. De tentoonstelling van 1946 «Das neue Dresden » maakte een onderscheid tussen heropbouw en nieuwbouw. Het nieuwe Dresden moest gebouwd worden volgens het model van een grote socialistische stad (« sozialistische Großstadt ») met een functionele structuur en brede lanen. Dit is het landschap dat men ziet bij het buitenkomen van het hoofdstation, met de Postplatz en de Pirnaischer Platz. De principes van Auflösung der Großstadt werden ontwikkeld in de 16 principes van het urbanisme van de DDR die door de ministerraad werd goedgekeurd in juli 1950
Maar dat wil niet zeggen dat de uiterst-linkse standpunten niet bestonden. In 1958 wilde men de ruïne van de kerk opruimen om er een park te maken. Maar gelukkig vond de stad daar niet het geld voor en in 1963 plaatste men een rozenhaag errond, ook om diefstal te vermijden. In 1966 besloot de stad de ruïne als monument te erkennen, zoals men in Berlijn gedaan had met de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche.
het project van Hänsch van 1956 voor zijn Haus der Kultur
op de achtergrond de wederopgebouwde Frauenkirche

Achter dat rozenpark – een manier om geen onomkeerbare beslissingen te nemen - zat de architect Hänsch. Deze metser uit een technische school kon in 1948–51 een ingenieursopleiding volgen in Dresden. Hij was van 1951 tot ‘73 architect in het planbureau van de stad. In 1974 wordt hij chef-architect voor de heropbouw van de Semperoper, een werk dat tien jaar zal duren. De Semperoper wordt de modernste opera van Europa. In 1979 komt daar het Residenzschloss bij, ter gelegenheid van de dertigste verjaardag van de DDR. Deze twee werven zijn de grootste restauraties geweest van de DDR. Hij richtte een school op voor de restauratie van het patrimonium, en vormde er steenkappers en beeldhouwers.
Vanaf 1982 werd de Frauenkirche het symbool van de vredesbeweging in de DDR.
Later kwamen daar vreedzame demonstraties tegen het regime van de DDR bij. In 1989, kort voor de Wende groeide het aantal deelnemers tot in de tienduizenden.
Ter gelegenheid van een architectuurwedstrijd stelden Bulgaarse urbanisten in 1987 nog de heropbouw van de Frauenkirche voor en ze wonnen daarmee de eerste prijs in 1989. Maar de DDR valt in elkaar en de Bondsrepubliek herneemt het project, in het kader van de hereniging.
De reconstructie zit eigenlijk op de limiet van het Handvest van Venetië van 1965 en van de Europese conventie van Granada van 1985. Deze maken het onderscheid tussen anastylose, de heropbouw van een monument op basis van oorspronkelijk materiaal en een heropbouw op basis van nieuwe elementen. Artikel 15 sluit a priori «iedere heropbouw uit met uitzondering van een anastylose ». De paar gerecupereerde zwartgeblakerde stenen van de kerk kunnen moeilijk wegsteken dat het gros van de gebruikte elementen nieuw is. Maar net als bij een veldslag waar aan de overwinnaar veel vergeven wordt gaat men ook bij de Frauenkirche het overtreden van een Handvest vergeven, in het licht van zo’n verbluffend en mooi resultaat. En het moet gezegd dat – waarschijnlijk omdat de behoeders van het Handvest van Venetië hen op de vingers keken – alles gedaan is om terug op te bouwen op basis van zo oorspronkelijk mogelijke tekeningen. In de tijd van Bähr werkte men nog niet met gedetailleerde plannen, maar die heeft men wel teruggevonden bij een van de eerste restauratiewerken.
Wanneer je dus in Dresden rondwandelt, denk dan eens aan de grote debatten over de plaats van die oude stenen in een moderne mensvriendelijke stad. De DDR was een dictatuur voor alles wat met de socialistische staatsstructuur te maken had. Maar dat heeft niet verhinderd dat buiten dit heikel onderwerp over onderwerpen zoals urbanisme (of onderwijs) veel en heftig is gediscuteerd, en het is niet noodzakelijk de partijleiding die aan het langste eind trok…

De Bastei

Wie in Dresden is moet de Bastei in de Sachsische Schweiz gaan bekijken. Het Elbsandsteingebirge biedt fantastische panorama’s. De Bastei is met zijn driehonderd meter hoge pilaren van versteend zand de parel van een nationaal park. Voor wie er vanuit de Elbevallei naar toe wil kan dit doen  vanuit Wehlen, een goed uur klimmen – te voet. Een andere mogelijkheid is 45 minuten wandelen vanuit Rathen. En met de wagen kan men best in de P&R vanuit Lohmen een pendelbus nemen 

Van daaruit vertrokken wij met de wagen naar Praag. De stad stond in onze bikeline Radtourenbuch "Elbe-Radweg"  als beginpunt van de Elberadweg; onterecht, want Praag ligt aan een zijrivier: de Moldau. De fietsweg in Tsjechië biedt een totaal ander landschap al was het maar omdat de Elbe op verschilldende plaatsen door een vrij smalle vallei passeert waar de fietsweg pal langs de spoorweg en/of de grote weg ligt. Vergeet niet dat euro’s moeten omgewisseld worden in kronen; een operatie die wij al bijna vergeten waren maar die niet het minste probleem stelt. En Tsjechië werd ook niet gedekt door ons GPS contract. En voor de wagen is er een autostradevignet. 

jeudi 3 septembre 2015

Per Fiets langs de Elbe - Maagdenburg



We eindigden onze Elbefietstocht in Maagdenburg. Vandaar zijn we met onze fietsen op de trein naar Dresden gespoord.
Magdeburg was voor de DDR zijn vitrine, het “Schaufenster zum Westen”. Men kon hiervoor in 1945 met een ‘schone lei’ beginnen, nadat 90% van de binnenstad was platgebombardeerd. Op 16 januari 1945 werd de stad met 371 vliegtuigen bestookt. Er ontstond een vuurzee waarbij zelfs het asfalt in brand vloog. Na Dresden en Keulen was Magdeburg de hardst getroffen stad met 20m2 ruines per inwoner. Er vielen 2.500 doden en 190.000 daklozen.
Na de oorlog was de eerste prioriteit natuurlijk de huisvesting, zo ook in Magdeburg. Maar in tegenstelling met bijvoorbeeld Dresden werd in Magdeburg besloten alleen de Dom, het klooster Unser Lieben Frauen en het stadhuis te behouden. Het historisch stratenplan van de stad werd opgegeven om nieuwe brede lanen te trekken. Voor ons toeristen viel vooral op de afwezigheid van een uitgangscentrum, een Altstadt. De mensen sturen ons naar de Leiterstrasse, een van de oudste straten van de stad (1263). Maar alleen de naam is historisch. Na de oorlog heeft men van die straat het centrale plein van Magdeburg willen maken, maar het is een tochtgat gebleven dat uitgaf op het centraal station. Het is in feite een nieuw plein – weliswaar voetgangerszone, met een paar grote restaurants, een Griek, een pizza en een chinees. Geen Kneipe in Maagdenburg.
De kern van de Leiterstrasse zijn de Faunenbrunnen van  Heinrich Apel.  Het kostte tien jaar werk aan de kunstenaar. De fontein bestaat uit 22 aparte beelden. Ze was klaar in 1986 en was een DDR postzegel waard. Het ontwerp is interessant en geestig. De kunstenaar heeft zowat overal in Magdeburg zijn beelden neergepoot. Zelfs de kopie van de Magdeburger Reiter voor het stadhuis, het oudste ruiterstandbeeld ten Noorden van de Alpen, is van Apel. Voor het origineel moet men naar het Kulturhistorische Museum Magdeburg. 
Magdeburg is wederopgebouwd met brede lanen en functionele architectuur, op het model van Le Corbusier. Alles voor de auto. Veel te breed. Een beetje eigenaardig voor een stad waar men voor zijn trabantje tien jaar moest wachten. Dit is het levenswerk geworden van Oberburgermeister Werner Herzig.

Maagdenburg twee maal vernield

Maagdenburg was in 1631 al platgebrand door de Waal Tilly, die de katholieke legers leidde in de dertigjarige oorlog tussen protestanten en katholieken. Magdeburgisieren stond gedurende eeuwen synoniem met vernieling, verkrachting en roof. Van de 30 000 inwoners - in die tijd een grote stad - bleven maar 5000 inwoners over.
Maagdenburg is die eerste verwoesting te boven gekomen onder andere door de Walen. Die Walen zijn daar toegekomen rond 1700, een periode van grote onrust in Luik. De Luikenaars betwistten – voor de zoveelste keer - de autoriteit van hun prins-bisschop, die volgens hen –terecht- teveel afwezig was en bovendien op kosten van de belastingbetaler een leger van 8000 man onderhield (tegen het volk natuurlijk). De prins-bisschop kreeg de steun van Louis XIV, die in 1701 de citadel van Luik bezette en de voorstad Sainte-Walburge platbrandde. Een aantal snuggere protestantse Duitse prinsen profiteerden van de situatie om de Walen uit te nodigen zich bij hen te komen vestigen. Die hebben daar onder andere de staal- en wapenindustrie uitgebouwd. De Waalse parochie telde heel snel 2000 zielen. Een groot deel van die Waalse inwijkelingen waren protestanten die de kans gretig aangrepen om onder de Inquisitie van de Prins-bisschoppen uit te komen. In 1690 kreeg de kolonie van protestantse Waalse vluchtelingen de vervallen Augustijnerkerk ter beschikking die ze vier jaar later helemaal hadden gerestaureerd. De godsdienstige plechtigheden zijn er in het Frans doorgegaan tot 1790. En het is maar in 1950 dat de gereformeerde Duitse kerk, de gereformeerde Franse parochie en de Waalse gereformeerde kerk zijn samengesmolten. Ons eerste bezoek van Magdeburg was dan ook aan deze Waalse kerk. Als Walen waren wij dat verplicht. Hoewel: circulez, il n’y a rien à voir. Om de Wallonerkirche te bezoeken moet je een mis bijwonen op zondag.  Paris vaut bien une messe, maar de Waalse kerk was ons dat niet waard…

Het Kloster unser lieben Frauen en zijn beeldenpark

Waar wij echter wel binnengeraakten was in het Kloster unser lieben Frauen, nu het kunstmuseum.
Van 1976 tot 1989 was dat museum het nationale DDR museum voor beeldhouwkunst. Ieder jaar ging er een colloquium door van hoog niveau. In 1989 had de Maagdeburgse collectie 1200 beelden en 600 tekeningen van beeldhouwers. In 1989 nog, bij de 40e en laatste verjaardag van de DDR, zijn 50 grote beeldhouwwerken aangekocht die in het park rond de kerk zijn geplaatst.
Het gebouw is mooi gerestaureerd maar van de oorspronkelijke collectie kregen wij niet veel te zien. Er liep een tentoonstelling 40 JAHRE | 40 KÜNSTLER | 40 WERKE. Volgens de Curator Uwe Geler: "unsere persönliche Sicht auf die Sammlungsgeschichte des Hauses." Een wel erg persoonlijke blik! Zo lopen er nu vandaag in de kunstwereld nog een aantal egotrippers rond. Gelukkig loopt daar nog af en toe een Hoet tussen die wat ideeën heeft.
Met een werk per jaar (40 beelden, waarvan een twintigtal van de 1200 beelden uit de DDR periode) bleven wij natuurlijk een beetje op onze honger. Binnen is dus een groot deel van de collectie in de reserves terechtgekomen. Maar de buitenkant compenseert dat ruimschoots. Om te beginnen zijn aan de gevels 17 spiegelpanelen aangebracht: heel spectaculair. Maar een top is het beeldenpark gegroeid uit de collectie aangekocht bij de 40ste DDR Verjaardag.
De Magdeburger Mal
Kathe Kollwitz heeft er bijvoorbeeld een mooi standbeeld. Bij ons kun je daarvoor naar Koekelare. In de Dom staat trouwens de Magdeburger Mal von Ernst Barlach die sterk geïnspireerd is op het treurend ouderpaar van Kollwitz in Vlaslo. Vandaag zou men daarvoor een proces voor plagiaat krijgen…
Dit beeldenpark gaat door op de Elbeoeverpromenade (een verwezenlijking van de DDR ter gelegenheid van zijn 25ste verjaardag) en naar het stadscentrum toe. Het loont volgens mij de moeite een wandeling te organiseren rond deze collectie. Wie ze allemaal wil zien is de volgende site interessant http://www.brunnenturmfigur.de/index.php?cat=Figur%20und%20Relief&page=Magdeburg
Je kan een virtuele wandeling maken in het beeldenpark van Magdeburg. De site is niet alleen compleet. Hij is ook eerlijk. In Oost Duitsland is namelijk een nieuwe Beeldenstorm begonnen in 1989, waar een pak beelden verdwenen zijn. In Boedapest hebben ze die in een Memory park gezet helemaal in de buitenwijken van de stad. Dit park is nu een van de grote toeristische trekpleisters. In Duitsland pakten ze het subtieler aan. Zo is het beeld van Erich Weinert, Spanjestrijder in de Internationale Brigade, stichter van de Kunstakademie van Berlijn en ereburger van Magdeburg verhuisd van de Breiter Weg naar de tuin van zijn geboortehuis. Maar de top is wel het standbeeld van Thälman  voor de fabriek met die naam (Thälman was voorzitter van de KPD, werd in 1933 in een concentratiekamp opgesloten en terechtgesteld in augustus 1944). De fabriek liet men in 1996 failliet gaan. De buit werd in
E. Thalman alias Mr Proper
vijf stukken verkocht. Een van de nieuwe eigenaars Karl-Wilhelm Marx liet het standbeeld verwijderen. Dit riep zo’in weerstand op bij de arbeiders – zij hadden het standbeeld zelfs de troetelnaam gegeven Mr Proper – dat hij moest aftreden. De pers titelde: "Marx stürzte über Thälmann".De nieuwe directeur  Dr. Oestmann kwam uit Salzgitter, een West-Duits bedrijf dat nog altijd van de Staat is. Hij had daar blijkbaar een minimum van respect voor de arbeiders aan overgehouden en een van zijn eerste daden was het Ernst-Thälmann-Denkmal terug te plaatsen voor de ingang van de Walzwerksbau (Magdeburg-Schilfbreite). Op 18 november 1998 werd zijn weduwe Irma Gabel-Thälmann uitgenodigd om het terug in te huldigen.

Een historische hefbrug

Vlakbij het beeldenpark is ook een hefbrug die in opgeheven stand is geblokkeerd. Een historisch bouwwerk waarvan de eerste versie gebouwd is in 1845. De brug diende om bij hoog water in de Elbe schepen toegang te geven tot de haven. Sinds 1978 reden er geen treinen meer over - de treinen waren te zwaar geworden - maar de voetgangers konden via de brug gemakkelijk in het enorme stadspark op een Elbeeiland komen. In 2007 werd de brug verboden omdat het houten wegdek te gevaarlijk werd. In 2008 monteerde de Italiaanse lichtkunstenaar Maurizio Nannucci een tekst in rood en blauwe letters "Van heinde tot zo ver" en "Vanaf hier veel verder". Dit was de aanleiding om het herstel van de brug als voetgangersbrug te eisen. Het kunstwerk is 2012 gevandaliseerd maar een burgerinitiatief o.a.via facebook heeft € 10.000 € ingezameld om het kunstwerk te repareren, onder de leuze: ‘Wij steken het licht weer aan’. De sponsors mochten er voor 70 € hun boodschap achterlaten op gegraveerde platen. Sommigen van die teksten zijn de moeite waard. In 2013 is de brug terug voor de voetgangers opengesteld

De groene citadel van Magdeburg

De clevere artiest Hundertwasser tekende net voor zijn dood het contract voor de bouw van de groene citadel in Magdeburg. Hij veranderde de kleur in roos, toen bleek dat het moderne gebouw in opbouw erlangs van de NORD/Landesbank  zou bekleed worden met Azul Do Macaubas, een Braziliaans blauw geaderd kwartsiet. Hij beweerde zo in dialoog te komen met het blauwe bankgebouw. Een rare dialoog, waarin het blauwe bankgebouw eigenlijk monddood is gemaakt. Niemand ziet dit nog staan. En de mensen denken dat de groene citadel zijn naam heeft gekregen door de dakbegroeiing.
Net zoals de groene citadel kreeg het blauwe bankgebouw veel kritiek. Men sprak over de Blauwe bok. Men vond dat het vloekte met de paar barokke gebouwen die Magdeburg nog rijk was, waaronder de Dom. Het Nord-LB gebouw is het werk van het ArchitektenbüroBolles + Wilson, in feite een architectenduo, Julia Bolles-Wilson en Peter Wilson. Zij argumenteerden dat die helblauwe kwartsietaders ideaal passen bij de zandsteenschakeringen van de Dom rechtover. Hun niet onverdienstelijke architectuur is ondertussen volledig in de mist van de groene citadel verdwenen.
In 2002  wird het citymarketingvereniging "Pro Magdeburg " opgericht. Het Hundertwasserhaus was voor de citymarketing natuurlijk belangrijk. Een andere as van de citymarketing was de Ottostadt-Kampagne, rond keizer Otto en de wetenschapper Otto von Guericke (de stad telt vandaag 20.000 studenten).

De trukendoos van Hundertwasser

Het vensterrecht van Hundertwasser...
Hundertwasser beweerde een „Oase für Menschlichkeit und für die Natur in einem Meer von rationellen Häusern“ te creëren, een oase van menselijkheid voor de betonwoestijn van Magdeburg”. Daar heeft de Bondsrepubliek natuurlijk direct zijn refreintje over de Oost-Duitse Plattenbau aan opgehangen.
Oorspronkelijk zou men de bestaande Plattenbau hebben willen verbouwen, en uiteindelijk zou besloten zijn het gebouw helemaal nieuw op te bouwen, wat waarschijnlijk goedkoper uitkwam. Maar eigenlijk is de basisstructuur, het betonnen skelet, een heel klassieke betonstructuur gebleven. In feite doet Hundertwasser aan façadisme, camouflage. Hij zegt tegen de rechte lijn te zijn, maar zijn rechte lijnen zijn weggestoken achter pleisterwerk en betegeling. Hij zette zich af tegen zijn stadsgenoot Adolf Loos die in het begin van de twintigste eeuw een pionnier werd van de zakelijkheid in de architectuur. Maar Loos experimenteerde ook bijvoorbeeld met huizen waarvan iedere kamer een verschillende hoogte had, in functie van het gebruik van de ruimte. In vergelijking met Loos is de structuur van de groene citadel eentonig en zakelijk…
Hundertwasser stierf in 2000, voor de eerste spadesteek gegeven was. Alle gebouwen toegeschreven aan Hundertwasser zijn van de hand van de heel nederige Pelikan die de werken leidde van 2003 tot 2005. Kostprijs 27 miljoen. Ook de andere gebouwen aan Hundertwasser toegeschreven zijn het werk van Pelikan. Hundertwasser was geen architect, maar een (gewiekst) kunstenaar...
Hundertwasser heeft in Maagdenburg heel zijn trukendoos kunnen bovenhalen. Zijn trappen zijn kunstmatig verouderd: het middelste van een trede is lager, en geeft daardoor een uitgesleten uitzicht. Ook de vloeren van het atrium zijn in golfvorm. Hij heeft rond die ‘wellenförmige Böden’, een hele theorie uitgebouwd als "Melodien für die Füße". De vloeren van de appartementen echter zijn vlak. Because de meubels nietwaar.
Een van zijn dada’s isook "Baumpflicht": het gebouw moet boomhuurders herbergen als compensatie voor het bouwterrein dat aan de natuur is afgenomen. Zo ook het "Fensterrecht": een huurder heeft het recht de façade te beschilderen zover zijn arm reikt. In Magdeburg zou iemand dit vensterrecht hebben gebruikt: een kleine discrete ceramiekboog onder een raam. In Wittenberg heb ik de leerlingen die ons rondleidden aangespoord om van dat vensterrecht gebruik te maken om eens te zien wat het uitoefenen van dat recht zou teweegbrengen…
Verder zijn er ook zijn "tanzenden Fenstern": geen enkel venster is gelijk.
Hundertwasser heeft zijn reputatie als onmogelijke bouwmeester ook in Magdeburg eer aan gedaan. Zo mag er niets aan het gebouw veranderd worden: het moet kunnen verouderen als een derde huid (de tweede huid is de kleding). En de Stichting die zijn erfenis behartigt ziet erop toe dat dat wordt gerespecteerd. De advocaat –behoeder van de Graal – Joram Harel wilde in september 2005, een week voor de opening, de muren in de openbare toiletten van de groene citadel laten wegslaan en vroeg ook om 9214 struiken op het dak, die te tuinbouwachtig leken, te vervangen door een bloemenweide.
Het is een open gebouw waar iedereen kan doorlopen. En het is multifunctioneel: een hotel met 41 kamers, een kinderkribbe, (souvenir)winkels, prestigieuze bureauruimtes en 55 huurwoningen waarvan geen twee gelijk zijn, elk met zijn groene ruimte, op het balkon of als dakterras.

De groene citadel en de citymarketing

Bij de rondleiding vertelde men ons dat het een louter privé-initiatief is en dat het zonder subsidies zelfbedruipend is. Er zouden lange wachtlijsten zijn voor de appartementen. Het gebouw wordt daardoor eigenlijk een lofzang voor het privékapitaal en het vrije onderneming. Een Herald of Free Entreprise.
De realiteit is echter complexer dan dat. Het idee om Hundertwasser te vragen zou gekomen zijn van Rolf Opitz. Die beriep zich echter niet op privékapitaal maar op het patrimonium van een coöperatieve woningmaatschappij, waarvan hij in 1978 voorzitter was geworden. Het Arbeiterwohnungsbaugenossenschaft (AWG)  „Ernst Thälmann“ was een coöperatieve die afhing van een groot machinebouwbedrijf met dezelfde sympathieke naam,  afgekort SKET of Schwermaschinenbau-Kombinat „Ernst Thälmann“.  Het bedrijf heeft de Wende overleefd en is springlevend. Voor 1800 Mark per aandeel en een bijdrage in de vorm van arbeidsuren garandeerde men aan de aandeelhouders van de Oost-Duitse bouwcoöperatieven een woning binnen de drie jaar. De vijf AWG’s in Magdeburg bouwden zo in de DDR periode 34.000 nieuwbouwwoningen, een mooie prestatie voor een stad van 200.000 inwoners.
 Na de Wende durfde de Bondsrepubliek niet aan die coöperatieven raken, omdat dit zogezegd privékapitaal was. Dit wil niet zeggen dat ze die coöperaties cadeaus gedaan heeft. De bestaande schulden moesten worden afbetaald, en de coöperatieven moesten in moeilijke omstandigheden die woningen verbouwen of verkopen. De meesten veranderden wel van naam. Zo werd de AWG Thälman „Stadt Magdeburg von 1954“ . Bij de Wende had die 6589 cooperanten en 5165 woningen.
Na de val van de muur bleef Rolf Opitz aan als voorzitter tot aan zijn dood, in december 2004.
In 1995 vat hij het plan op om Friedensreich Hundertwasser naar Magdeburg te halen. Aangezien Friedensreich  niet moefde als hij geen geld rook heeft Opitz dus waarschijnlijk zijn vraag gerechtvaardigd vanuit zijn coöperatieve, die waarschijnlijk in een eerste fase garant stond voor het project. Men kan zich afvragen hoe hij dat project aan zijn leden verkocht kreeg. Men kan die Groene citadel bezwaarlijk sociale woningbouw noemen.
Ik ben in Herstal tussengekomen toen onze Société Régionale de Logement 150 woningen wilde kopen in een groot immobiliëncomplex in de vroegere motorenfabriek van de Fabrique Nationale. Vijftien ervan zouden sociale woningen zijn. Wij hebben dat project geblokkeerd: het kapitaal van een sociale woningmaatschappij moet niet dienen om een privéproject van de grond te krijgen. Volgens mij was hij een stroman. Maar ondertussen hebben de cooperanten zonder het waarschijnlijk goed te weten tien jaar met een zwaard van Damocles boven hun hoofd geleefd. Hun coöperatieve stond wel garant voor de uitvoering, en de mannen van de Hundertwasser-stichting doen geen cadeaus. Vandaar dat tot 1998 over de verbouwing is gesproken van een HLM die tot het patrimonium van de coöperatieve behoorde. In dat jaar begint men over een nieuwbouw.

Een project van het bisdom


De eigenlijke investeerder van dit project van 27 miljoen euro kwam boven water in 2003. Op kerstdag 2003, juist voor de bouw zou beginnen, verkocht de coöperatieve "Stadt Magdeburg von 1954" de site aan het "Gero Beteiligungs-, Treuhand- und Verwaltungsgesellschaft mbH". Deze hangt af van Gero AG, waarvan de enige aandeelhouder het bisdom Magdeburg is.  Gero plaatste die participatie in de "Centum Aqua GmbH & Co. KG". Centum, van centen; niet centrum. In 1993 had het bisdom Magdeburg het Siedlungswerk St. Gertrud GmbH opgericht als een instrument om op een gemakkelijke manier geld in de lade te krijgen van het behoeftige bisdom. Het bisdom  Magdeburg telt   92 000 katholieken op 2,7 miljoen inwoners. 3,4 % van de bevolking. Haar inkomsten bedragen 28 miljoen waarvan 10 miljoen Kirchensteuer, 10 miljoen Euro steun van rijkere bisdommen en 4 miljoen van het Bundesland Sachsen-Anhalt. Op basis daarvan engageert het bisdom zich in een project van 27 miljoen. Misschien hoopten ze opeen wonderbare vermenigvuldiging van de broden….
Ik had iets gelezen over een inbreng van het bisdom in de Zitadelle, maar ik was op een verkeerd spoor: het gebouw staat waar de vroegere platgebombardeerde Nikolaikirche stond en ik dacht dat het bisdom vijftig jaar na feiten een vergoeding had gekregen voor de onteigening van de kerk door de DDR. Ik had ook in de pers gelezen dat het bisdom in moeilijkheden kwam toen in het Hundertwasser-Haus een klerenwinkel kwam van de bij Rechts-radicalen populair merk Thor Steinar.
Deze had ook in Chemnitz een winkel geopend die hij ‘Brevik’ had genoemd. Men zegde dat de Gero AG binnenkort ook concentratiekampen zou bouwen. Ter verontschuldiging moet gezegd dat de collectie van Steinar is gotiek, wat de bisschop misschien op een verkeerd been heeft gezet.
Het moet gezegd dat ook onze groene kunstenaar zeer religieus was. Hierbij een citaat van hem: „Onze verhouding tot de natuur en in het bijzonder tegenover bomen hebben een religieus karakter. De krachten die zich in hun groei en sterven openbaren  moeten heilig worden gehouden«.
Maar daar ging het niet om bij het bisdom, maar dat leerde ik later. Ik stelde bij de rondleiding een vraag over de inbreng van het bisdom waarop de ogen van de gids die ons rondleidde banbliksems uitsloegen. Ik had een heikel punt aangeroerd. Maar de inbreng van het bisdom kwam niet voort uit een onteigening van een vroeger kerkgebouw.
Het Sint Gertrud goede werk wordt in 2002 Gero AG, met de Ger van Gertrud, en met een eigen kapitaal van 14 miljoen Euro. Het is een investeringsfonds en de bedoeling is maximale winst. Een van de eerste projecten is de  27,1 miljoen Euro voor de Grüne Zitadelle.
Gero leent een deel van die 27.1 miljoen. De belangrijkste geldschieter van het bisdom was de buurman van de citadel, de Norddeutsche Landesband, voor € 17.500.000.
De inbreng van het bisdom beperkt zich trouwens niet tot de rol van geldschieter. Het bisdom heeft op het gelijkvloers een onthaalcentrum. Een manier om hip te zijn? Of een manier om de ruimtes verhuurd te krijgen? Een ander deel van het gelijkvloers is ingepalmd door de Hundertwassertrust die er zijn prularia slijt.
De crèche is van ook van de katholieke kerk. “De kleuters worden actief betrokken bij de verschillende feesten van het kerkjaar van de Propsteigemeinde St.Sebastian en ervaren zo de kerk als een gemeenschap van gemeenschappelijk gebed. Het zingen van christelijke liederen is een vast bestanddeel van de dagindeling en helpen zo de kinderen de christelijke waarden eigen te maken. Het christelijk geloof moet de kinderen voorgeleefd worden en de christelijke waarden zoals vriendschap, hulpbereidheid en geweldloosheid moeten tot een natuurlijk gegeven worden. De lijfspreuk is: „Kirche macht Spaß, de kerk is leuk”.
 Maar die kribbe is maar een nevenverschijnsel. Het hoofddoel van de Geo is geld in het bakje te brengen en dat loopt faliekant af. In 2011 wordt de rekening gepresenteerdMen sprak eerst van 100 miljoen verlies voor de Gero AG. Er waren nog andere investeringen zoals een windpark die lucht zijn gebleken. Achteraf is dit herleid tot ‘maar’ 45 miljoen. In juli 2009 wendt de Bisschop Gerhard Feige zich in een herderlijke brief tot zijn gelovigen om hen te laten weten dat het bisdom door de Gero AG "in der Vergangenheit viel Geld verloren gegangen sei“.
In 2013 koopt de Finanzgesellschaft Actieninvest AG de Grüne Zitadelle van het bisdom voor 17,8 miljoen Euro. In 2005 had het bisdom 27 miljoen ervoor gegeven. Zou er dan toch ergens een goddelijke gerechtigheid bestaan?

Het Elbauenpark


Wij reden ook nog door het Elbauenpark,  een overblijfsel van de Bundesgartenschau van 1999 een vroeger Kriegstrümmerfeld, waar men de bouwafval dumpte na de oorlog. Ik heb de indruk dat het park zijn beste tijd achter de rug heeft, zoals vele van die bling bling projecten. Zo is dit jaar de Panoramabahn, een treintje dat 3 km door het park reed afgebroken. De Jahrtausendturm ziet men van ver met errond 14 thematuinen. De toren ziet er afgeleefd uit. Er is een openluchtscène voor 1.600 toeschouwers; een 400 Meter lange schuifaf en een grote klimmuur. Verder ook een labyrint met hagen en hekjes.
En wij hadden geen tijd om het Wasserstrassenkreuz te gaan bekijken, een verkeersproject Duistse eenheid N°17. De kanaalbrug is het sluitstuk van de waterweg Hannover- Berlijn. Vroeger moesten de schepen over de Elbe  via twee sluizen, en bij laagwater moest soms een deel van de lading worden afgeladen. Met de langste kaanlbrug ter wereld ( 918 m.)
Vanuit Maagdenburg keren wij per trein terug naar Dresden. Men heeft er belang bij per internet te reserveren: de prijzen variëren zoals bij Ryanair. Er is een speciale fietswagon. Het is aangeraden maar niet verplicht de fietszakken van de fiets te halen. Dresden is het onderwerp  van mijn volgende blog.Zie ook mijn andere blogs over de Elbe 


http://huberthedebouw.blogspot.be/2015/09/per-fiets-langs-de-elbe-maagdenburg.html