lundi 1 juin 2015

Het Calatravastation van de Guillemins

Als afsluiting van onze citytrip naar Valencia heb ik de rekening gemaakt van Calatrava. Hij heeft zijn geboortestad Valencia op de kaart heeft gezet als de stad met de grootste stadsschuld van Spanje. Ik had mij geëngageerd om een tekst in het Nederlands te maken, maar dan specifiek over het Calatravastation van de Guillemins, voor mijn eerste geleid bezoek aan dit station. Dit is in juni 2015 het geval. De BBC sprak – terecht - over Liège-Guillemins als “his latest sculpture”. Dit is geen station, maar een kunstwerk! Calatrava zegt het zelf: "Als men in het station staat bekijkt men niet meer de vorm maar is men in de ruimte, is men het kunstwerk binnengedrongen." Maar juist zoals niemand Miss België zal vragen om een lek te komen repareren raad ik ten stelligste af om de artiest Calatrava te vragen om een bouwwerk te realiseren. Dat is gegarandeerd om moeilijkheden vragen!

Calatrava: eerst artiest, dan architect

Wie Calatrava wil begrijpen moet beginnen met zijn beeldhouwwerken: « Mijn werk als beeldhouwer is fundamenteel om mijn werk als architect te verstaan. Ik probeer eerst de grenzen tussen architectuur en beeldhouwwerk af te breken, en de architectuur als kunst te zien».
In 201 heeft hij een tentoonstelling gehad in de Curtius in Luik « SANTIAGO CALATRAVA ARCHITECTE, SCULPTEUR, CÉRAMISTE »: tekeningen, mobiles, meubels, maquettes, ceramiek enz. Hij had al in 1993 geëxposeerd in de Moma ‘Sculpture into Architecture’. Zie ook Calatrava Sculptures in Movement in het Palazzo strozzi à Florence (2000)
In de Curtius stond een torso, eigenlijk een kolom uit negen delen, die zijn wonderlijke gedraaide toren is geworden in Malmö, in 2005.
Er waren ook verschillende mobiles, grote vierkanten (1,83x1,83m) met twee golven in die bewegen. Dit heeft geleid tot een van zijn eerste bouwsels, waar hij voor een opslagplaats in Coesfeld (1983-
85) verbazende deuren ontwierp. Wij vinden dit idee terug in de (discrete) plooideuren voor de metro Alameda n Valencia.  Ook de hemisfeer van Valence heeft een gigantisch ooglid dat open en toegaat. Voor het museum van Milwaukee ontwierp hij een bewegend zonnescherm dat op een vogel lijkt. Zie ook zijn "Wave" Sculpture in Dallas
Hij heeft het contract voor de Reichstag in Berlin niet gehad, maar als het van hem had afgehangen was ook die koepel open en toe gegaan. De winnende architect Norman is dan verplicht geweest een glazen koepel in zijn projet te verwerken wat hem het verwijt van plagiaat heeft opgeleverd van Calatrava.
In de Guillemins hebben wij geen mobielen, maar de werf is begonnen met een voor hem typische brug die leidt naar de Kiss&Ride. Zijn truc is het principe van symmetrie op te geven voor een dynamische compositie. Zijn bogen staan scheef et suggereren een gestolde beweging. Voor de Alamillo brug in Sevilla compenseert de massieve schuine pijler het gewicht van de brug

De Guillemins : “his latest sculpture”.

De BBC sprak – terecht – over de Guillemins als “his latest sculpture”. Dit is Magritte: ceci n’est pas une gare, dit is een kunstwerk! Hij zegt het zelf: "wie een station binnengaat kijkt niet meer naar de vorm ; hij is in een ruimte ; hij is een beeldhouwwerk binnengegaan." 
http://culture.ulg.ac.be/jcms/prod_95315/de-verre-de-beton-et-de-metal?part=2 Hij stelde zijn maquette voor Ground Zero voor als een «architecturaal beeldhouwwerk. Doordat geen enkele muur die afsluit bepaalt deze structuur een fijne osmose tussen het station en de stad... Er is geen gevel meer wat volgens mij een fundamentele transgressie is». Dit is natuurlijk volledig toepasselijk op de Guillemins. Dit station is een tochtgat!
Men moet dus Calatrava eerst en vooral als en beeldhouwer zien. De citymarketing heeft de ingenieur Calatrava toegelaten ruim zijn boterham te verdienen door sculpturen te maken in de vorm van gebouwen.
Wie zijn manier van werken wil begrijpen kan de film ‘CALATRAVA - Dieu ne joue pas aux dés bekijken van Catherine Adda, prijs van de jury op het Festival van de kunstfilm van Montréal en prijs van de beste realisatie op het MIPA (Metra Internacional de patrimonio arquitectonico) van Madrid in 2001. De architect legt er zijn "organische architectuur " uit. De hand van de architect maakt schetsen die aan de basis liggen van de plannen. Alles is doordrongen van het observeren van het menselijk lichaam of van de natuur, bomen of bladeren. Zijn Oriente- station in Lissabon is een woud van palmbomen, zijn bogen roepen een gestrekt lichaam op, Liège-Guillemins is een liggend vrouwenlichaam.

Inspiratie bij Gaudí

Wanneer de BBC hem vraagt een film te maken over zijn meest geliefde gebouw kiest hij voor de crypte van de Sagrada Familia van Gaudi. Calatrava zegt, “in alle nederigheid, dat mijn merk de natuurlijke voortzetting is van Gaudí». De zaligverklaring van Gaudi is begonnen. Ook Calatrava zegt niet geïnteresseerd te zijn in de materiële valstrikken van het succes:  'I just design to get things right'.
Zoals Gaudí gebruikt hij trencadís, stukken keramiek, en natuurlijke vormen. De toegang tot de perrons van de Guillemins doet denken aan een walvis skelet. Wij vinden de skeletten van Gaudí ook terug in de plannen van Calatrava van 1991 voor de Cathedral Church of St. John the Divine.
Gaudi heeft als en bezetene gewerkt om met natuursteen te werken in een periode dat het beton opkwam. Calatrava gaat tot de uiterste limieten van beton en staal. Gaudi testte voor de Sagrada Familia zijn parabolische bogen uit met zandzakjes en koorden om de steunberen te vermijden. Calatrava schept dezelfde bogen in staal en beton. Sommige sculpturen van Calatrava blijven staan door fijne kabels en steunen op stalen punten. In Mallorca past hij dit toe op een gebouw
Net als Gaudi heeft Calatrava een degelijke architectenopleiding en denkt hij als wiskundige en ingenieur: zijn doctoraatthesis ging over het nogal abstract onderwerp:  «de plooimogelijkheden van kaders in de ruimte".
De enige andere inspiratiebron die Calatrava zelf aanhaalt is Eugène Freyssinet « die voorgespannen beton gebruikt om vliegtuigvleugels te bouwen. Hij is er niet in geslaagd, maar hij heeft op het probleem gewerkt. In de jaren '20 en '30 durfden de mensen en stelden veel hoop in dit materiaal ». Calatrava vergist zich: die vleugels hebben gevlogen in de vorm van een vliegende bom weliswaar! BREGUET ontwierp een zwevende bom, de Breguet 910, voorzien voor een ton springstof. 
Orvieto Aircraft Hanger, Pier Luigi Nervi 
Anderen vinden dat hij plagiaat pleegt op het Federal Science Pavilion van Minoru Yamasaki op de Seattle World's Fair of op de radiale betonnen bogen en de parabolische bogen van Pier Luigi Nervi. 
 Anderen vernoemen ook Brancusi. Maar die (wederzijdse) beschuldigingen van plagiaat zijn steriel: in een bepaalde tijdsperiode is het onvermijdelijk dat de individuele stijlen in elkaar overlopen.

De branding business’ heeft Calatrava wel geduwd in een gemakkelijk herkenbare design. Sommigen spreken van vervelende en herhaalbare patronen. Dit is overdreven: Mies van der Rohe zei al dat men niet iedere week een nieuwe architectuur kon uitvinden. Bij mijn wandeling in de bedding van de Turia in zijn geboortestad Valencia had ik bij verschillende bruggen gezworen dat zij van Calatrava waren. Nee dus. En omgekeerd word ook hij geplagieerd. Pfalzkeller Gallery http://imgs.abduzeedo.com/files/archi/calatrava/pfal.jpg  http://imgs.abduzeedo.com/files/archi/calatrava/pfal2.jpg 
Hij kopieert trouwens zichzelf: de gelijkenissen tussen Milwaukee en WTC transportation hub, tussen de opera’s van Tenerife en van Valencia zijn flagrant.

Een artiest die technologische hoogstandjes maakt

Calatrava tekent zelf geen plannen; hij maakt schetsen. Maar hij weet wat hij wil en heeft degelijke technologische kennis. De bouwmeesters van het Milwaukeemuseum http://fr.wikipedia.org/wiki/Milwaukee_Art_Museum wilden meer licht in hun museum. Zij wilden niet te veel uitgeven en zochten dus in de rijzende sterren. Zij wilden dus niet tot elke prijs Calatrava: ze onderzochten 73 voorstellen. Calatrava won met een perfect nutteloze maar spectaculaire zonnewering.
De boogbruggen van Calatrava zijn een ware uitdaging voor ons evenwichtsgevoel. De boogbrug zelf heeft hij natuurlijk niet uitgevonden. De eerste boogbrug was de Royal Albert Bridge in Plymouth van 1859, uniek met zijn a dubbele lensvormige bogen. Men heeft bruggen gebouwd met de boog van onder of van boven, en later de bow-string. Maar Calatrava is de eerste geweest die zijn boog schuin plaatste, niet symmetrisch. Dit is eigenlijk het ei van Colombus: geen enkele wet van de zwaartekracht zegt dat een boog symmetrisch moet staan tegenover de brug. De moeilijkheid zit in het ontwerp. De meerkost van de uitvoering zelf bedraagt volgens Calatrava maar 10%...
Dergelijke ontwerpen hebben natuurlijk hun voedingsbodem in de vooruitgang van de techniek: ik denk dat de vroegere technieken dergelijke zaken niet toelieten: zonder computergestuurde laserbranders om die vormen te realiseren is dat niet te realiseren. De schoonheid van die grote kunstwerken van Calatrava is intiem verbonden met een perfecte beheersing van staal en beton, zijn twee uitverkoren materialen. Op een conferentie voor het Massachusets Institute of Technology verklaarde hij: « voor de architectuur is het materiaal fundamenteel.  Wie de architectuur wil begrijpen moet verstaan wat dat beton en staal zijn; hoe die verwerken, welke vormen laten zij toe? Kan men van een vorm in een andere overgaan met hetzelfde materiaal? De evolutie van de staaltechnologie is niet verbonden met zijn kwaliteit, maar aan de manier om die te assembleren».
De stalen boog van zijn Dublinbrug is koud gevormd op de grootste hydraulische open horizontale pers ter wereld, vertrekkende van buizen van 368 mm dik en van verschillende diameters. Deze stukken zijn gelast op de scheepswerf Harland & Wolff van Belfast (waar de Titanic gebouwd werd). De brug zelf werd in Rotterdam gemaakt en over zee in een stuk naar Dublin gebracht. Voor de Guillemins is alles gemaakt in La Corogne, in Galicië, op 60 kilometer van Sint-Jacob van Compostella. Voor de technisch directeur Javier Wirtz die anders de ingewikkelde technische uitdagingen van de Catalaanse architect kent is dit station het moeilijkste van alle Calatravabouwsels. La Corogna had al de metaalconstructie van het station Oriente in Lissabon en de Ciudad de las Artes y las Ciencias van Valencia en zijn ‘torso’gebouw in Malmö gemaakt. Dit is bijna handwerk, zoals de steenhouwers en metsers van Gaudi. Die 10.000 ton hebben de bedevaart van Santiago de Compostella in omgekeerde richting gevolgd.
Calatrava heeft hoogstaande technische oplossingen moeten vinden om de Guillemins te bouwen zonder het spoorverkeer te onderbreken. Daarvoor rekende hij op het studiebureau van Greisch die de viaduct van Millau bouwde. Het zijn galiciaanse arbeiders die de 39 bogen hebben gemonteerd - 3.600 ton – op wat nu het voorplein is. Die bogen zijn dan over de sporen geduwd over een soort rails in teflon.
Zijn wit beton is ook zijn handelsmerk. Voor de Guillemins heeft een betoncentrale alleen voor hem gewerkt om de witte kleur te garanderen. Als men het vergelijkt met het grijs beton van het Oriente station in Lissabon van 1993 is het resultaat van dat wit beton verbluffend. Ook voor het Satolas TGV station eiste hij dit wit beton met wit cement, lichtgekleurde kiezel en lichtgrijs zand.
Le Corbusier was zeer ontgoocheld over het brute beton van zijn Cité Radieuse in Marseille. Corbu loste het probleem op door een hele theorie uit te werken over de charmes van een beton ‘brut de décoffrage’. Calatrava eiste een betoncentrale voor hem alleen…

Verwerpen van het functionalisme

Calatrava verwerpt het functionalisme dat de architectuur domineerde tot in de sixties. Voor het functionalisme bepaalt de vorm de functie. Le Corbusier en Ludwig Mies van der Rohe noemden zich functionalisten, Le Corbusier sprak van « machines à habiter ».
Het vroegere Guilleminsstation van de groep EGAU gebouwd voor de Expo van 58 was een mooi voorbeeld van functionalisme. Het Calatrava is het tegendeel: het is een kunstwerk, geen station. In Miwaukee bouwde hij een extravagante superstructuur voor een museum; de tentoonstellingsruimtes zelf zitten in een betonnen doos eronder, als een irritant nevenproduct....
In de Ciudad de las Artes y las Ciencias van Valencia zijn er enorme lege volumes. Aan de buitenkant heeft men een soort springplanken met een open galerij die tot niets dienen en waarvan de toegang zelfs geblokkeerd is. De 147 appartementen Turning Torso hebben scheve vensters en gebogen muren. De woonkamers zijn in hoekvorm of zelfs in de vorm van een W. Bepaalde vensters zijn zo plat als de voorruit van een wagen.

Grootheidswaan?

Calatrava wil de grootste zijn. Zijn pyloon del Alamillo is het hoogste punt van Sevilla, hoger dan de La Giraldakatedraal. Zijn Turning Törso in Malmö is het hoogste gebouw (en ook het duurste) van de
Oviedo
stad. In  Oviedo heeft hij echter zijn drie torens van 133 meter moeten opgeven nadat de UNESCO dreigde de stad van zijn lijst van Wereld patrimonium te schrappen. In Luik bouwde Fedimmo de Tour desFinances van 27 verdiepen en 118 meter hoog, op 400 meter van ‘zijn’ station. Infrabel is op vraag van Calatrava zelfs naar de Staatsraad gestapt die echter oordeelde de niets aantoonde dat die toren de opdracht van de NMBS in gevaar bracht namelijk « stations bouwen met een grote zichtbaarheid. »

Budgetoverschrijdingen en slechte kwaliteit

Calatrava is in de top van de budgetoverschrijders, van het niet respecteren van de tijdslimiet en van de betwistingen. Zo volgt hij ook voor 100% Gaudi die de kas van de kerkfabriek van de Sagrada Familia leegmaakte voor een gebouw dat hij nooit afwerkte en dat men vandaag beter onafgewerkt had gelaten...
De kosten voor de Guillemins zijn in tien jaar verdriedubbeld (en zeven jaar vertraging op het voorziene tijdsschema) om af te sluiten op 312 miljoen euro’s (437 als men er de spoorweginfrastructuur erbij rekent) of de prijs van een airbus A380.
In 2007 begon de architect in Rome de werf van de Sportstad, voor de wereldkampioenschappen zwemmen van 2009. Het bouwsel had eigenlijk een laan moeten afsluiten die het Circus Maximus moest oproepen. Het is nooit afgeraakt. De kampioenschappen hebben moeten plaatsgrijpen in het Foro Italico en andere zwembaden. Men heeft geprobeerd het onafgewerkt bouwsel van Calatrava te recycleren voor het Olympische spelen van 2020. Maar de Olympische kandidatuur van Italië is door Mario Monti opgegeven in 2011.
Ook zijn Ground zero station heeft in 2015 al zes jaar vertraging. Het staal is van Italië gekomen in negen scheepsladingen. Het wordt “the world’s most expensivetrain station.” Vier miljard $, het dubbel van het budget. Het Calatravastation heeft maar twee verbindingen naar twee voorsteden en 11 metrolijnen. Het huidige tijdelijke World Trade Center PATH station heeft 44.000 passagiers iedere weekdag, een vijfde van de Grand Central. Hij is erin geslaagd zijn opdrachtgeven, de NY Port Authority, in moeilijkheden te brengen. “Ze waren zot van Santiago Calatrava,” zei Joseph Seymour, Sommigen vonden dat hij de da Vinci van vandaag was.”
vroegere CEO van de Port Authority. “
NY Port Authority is anders een reus die zowat alle tolwegen en openbaar vervoer rond New York, te land en ter zee beheert. De spoorwegactiviteit van en naar het Ground Zero station maakt $400 miljoen verlies per jaar. Men spreekt nu over het opdoeken van late treinen en zelfs privatisering.
En die 4 miljard $ dekken niet het oorspronkelijke project: de NY Port Authority heeft zijn bewegende vleugels van zijn oculus geschrapt. En Calatrava heeft zijn zijn bekende tegeltjes (natuurlijke belichting van zijn station!) moeten laten vallen omdat burgemeester Bloomberg er bomen wilde.
NYPA heeft onlangs beslist het treinstation onder de Calatrava-oculus niet af te maken en heeft de $100 miljoen kosten voor de afwerking doorgeschoven naar het MTA. Die heeft als voorwaarde gesteld met hun architecten te werken en niet meer met Calatrava.
Calatrava vond dat het zijn job niet is het budget te monitoren. “Ik heb nooit iets vooropgesteld in dit project: er was een hele ploeg van 25 man bezig met cost estimation and cost control. Ik vertelde hen dat dit iets was zoals geologie: je weet enkel wat er onder je voeten zit als je begint te graven’.
Het moet wel gezegd dat zijn oculus maar voor $319 miljoen tussenkwam in het oorspronkelijk budget. De rest was voor mechaniek en grondvesten. Het zijn vooral de verborgen kosten van het gangenstelsel onder de hele site die de pan zijn uitgezwierd. In 2010 rekende een federale audit uit dat het project de ‘shared infrastructure costs’ goed waren voor $1.2 miljard en dat die moeilijk te verhalen zijn op de verschillende spelers.
In Valencia begonnen in januari 2014 zijn blauwe tegeltjes (de trencadis van Gaudi) van de koepel het Palau de les Arts Reina Sofia te vallen: de vervanging zal drie miljoen euro’s kosten, en de opera is een aantal maanden dichtgegaan.
instorting Oviedo
Het dak van het congrespaleis van Oviedo is tijdens de bouw in 2006 ingestort en onze architect heeft 3,5 miljoen schadevergoeding moeten betalen aan de verzekeraar.  Een mobiele klep boven de ingang is geblokkeerd als gevolg van hydraulische problemen.
Santiago Calatrava heeft 12 jaar lang reparaties uitgevoerd aan het lekkend dak van de wijnkelders van Ysios in de Riojastreek. De eigenaar Domecq is uiteindelijknaar de rechtbank gestapt en eist 2 miljoen € om door een andere architect een nieuw dak te bouwen boven het golvend dak van Calatrava. 
In Bilbao heeft men in 2005 de aankomstzone van de luchthaven van Aena moeten verbouwen: de passagiers kwamen na de douane direct buiten terecht.
A ReggioEmilia regende het de dag na de opening van het TGV station van Calatrava. De eerste passagiers kregen water in de nek!

Vloeren in kristal

Ook in de Guillemins gebruikt Calatrava kristallen tegeltjes om licht te geven aan het onderliggend verdiep. Hij heeft die niet uitgevonden: Val Saint Lambert produceerde die ook in de jaren 30 en bedekten het nu gerestaureerde zwembad van la
Sauvenière. Calatrava gebruikt die ook buiten, voor o.a. de brug van Zubi Zuri in Bilbao. Deze vloer wordt bij regen spiegelglad, en in het Baskenland regent het 180 dagen per jaar. Men legt er nu in de regenmaanden een rubbertapijt op, waardoor de verlichting van onderuit natuurlijk niet meer zichtbaar is. Wat aan de burgemeester van Bilbao, Iñaki Azkuna, deed zeggen "dat hij zijn buik vol had van de dictatur van Calatrava." In 2006 spande onze architect en proces aan tegen de stad omdat de Japanse architect Arata Isozaki een loopbrug had aangebouwd aan ‘zijn’ brug collega. Calatrava eiste dat ‘zijn’ brug in de oorspronkelijke staat werd hersteld, de loopbrug afgebroken en als toetje wilde hij 250 000 euro’s voor morele schade, en 3 miljoen als de loopbrug niet werd afgebroken. Bilbao is er met 30.000 euro van af gekomen.
Zijn brug van de Constitutie in Venetië is ingehuldigd op 11 september 2008 om 23h44... om de contestanten te vermijden tegen het aanslepen van het projet dat in 1999 gelanceerd was geweest, terwijl de oude Rialtobrug vier eeuwen geleden op twee jaar was gebouwd. Ook daar zijn problemen met het glazen brugdek : veel ongevallen en veel reparaties. Men heeft dan valiezen op wieltjes van meer dan 20 kilos verboden … Iedere glazen trap kost tussen  4 en 7.000€. Men heeft dan om die kosten te vermijden het centrale gedeelte vervangen door stalen platen: een meerkost van 90.000€. De oorspronkelijke raming bedroeg 4,50 miljoen €, uiteindelijk heeft de brug 20 miljoen euro’s gekost.
Tot zover de artiest Calatrava. In een volgende blog ontwikkel ik de technische kant en ook de functionaliteit, evenals de urbanistische visie van Calatrava.
Meer in het Frans over Calatrava en zijn geboortestad Valencia op mijn blogs